Οι αρχαιολογικές έρευνες στη Σύρα και οι παραθαλάσσιες επιγραφές των Γραμμάτων

 

Η αρχαιολογική έρευνα γνώρισε σημαντικές στιγμές στη Σύρα ήδη από το β΄μισό του 19^ου αιώνα:

α) Με τη δημοσίευση των επιγραφών που βρέθηκαν στο νησί από τον Κλώνα Στέφανο (Επιγραφαί της νήσου Σύρου το πλείστον ανέκδοτοι μετά τοπογραφικών και ιστορικών παρατηρήσεων περί της Αρχαίας Σύρου, Αθήναι 1875). Αν και οι γραπτές πηγές είναι πολύ λίγες και δυσκολονόητες, οι επιγραφές απεναντίας μας επιτρέπουν να γνωρίσουμε καλύτερα τη Σύρα της αρχαίας εποχής: επιγραφές πάνω σε στήλες αθηναϊκές ή σε στήλες της Δήλου, ή επιγραφές- ντοκουμέντα που βρέθηκαν στη Σύρα. ΄Ηδη τον δέκατο ένατο αιώνα, ο Φίλιππος Le Bas είχε σκεφτεί να εγκαινιάσει, βάσει των επιγραφών αυτών, μια συνολική μελέτη για την ελληνορωμαϊκή Σύρα. Ο θάνατός του όμως άφησε ημιτελή αυτή τη μελέτη. Το 1874 και 1875 ο επιστήμονας Κλώνος Στέφανος δημοσίευσε το έργο του για τις επιγραφές της Σύρου και παρουσίασε μια από τις καλύτερες μελέτες που έχουμε μέχρι σήμερα για την αρχαία ιστορία και τον πολιτισμό της Σύρας ( François Aron, 1979)

β) Στη πραγματικότητα οι ανασκαφές που είχαν γίνει μέχρι τότε ήταν πολύ λίγες. Λίγα χρόνια μετά, το 1898, οι ανασκαφές του Χρήστου Τσούντα  στις σημαντικές θέσεις της πρώιμης Εποχής του Χαλκού Χαλανδριανή, Καστρί και ΄Αγιο Λουκά (1898) θα  φέρουν στο φως υπολείμματα οχύρωσης, οικιών και πολλών αντικειμένων, ενώ ορισμένα ευρήματα πείθουν για την ύπαρξη εργαστηρίων μεταλλοτεχνίας και μαρτυρούν για τις σχέσεις της Σύρου με τα παράλια της Μικρασίας την εποχή εκείνη ( βλ. «Κυκλαδικά ΙΙ» Αρχαιολογική Εφημερίς 1899). ΄Ηταν μια σημαντική στιγμή της  αρχαιολογίας στην Ελλάδα.

Κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1960 στο Καστρί ανέσκαψε και η Γερμανίδα Ε. Μ. Bossert, ενώ κατά τις δεκαετίες του 1970 και 1980 διεξήχθησαν επιφανειακές έρευνες σε πολλές θέσεις σε ολόκληρο το νησί από τον François Aron (François Aron, Πτυχές της Αρχαίας Σύρου, Αθήνα, εκδ. ΚΕΟ, 1979). Οι ανασκαφές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, η οποία δραστηριοποιήθηκε ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία, έφεραν στο φως αρχαία πόλη στη θέση Γαλησσάς και αδιατάρακτο τμήμα του νεκροταφείου της Χαλανδριανής.

 

 

Στα Γράμματα στο βόρειο άκρο της Σύρας βρισκόταν τον τρίτο αιώνα ένα ιερό του Ασκληπιού, προστάτη των ταξιδιωτών, πριν μετατραπεί σε εκκλησία του Αγίου Φωκά. Εκεί βρίσκονται ίχνη απλών οικοδομημάτων, κυρίως όμως πολλές επιγραφές ναυτικών που κατέφυγαν εκεί από τη φουρτούνα ή για να παρατηρήσουν από τη «Σκοπή» το πέρασμα. Τα χαράγματα αυτά αποτελούν μαρτυρίες  των περιπετειών τους στο Aιγαίο Πέλαγος. Η μελέτη του Κλώνα Στεφάνου είχε ως κύριο αντικείμενο την  καταγραφή των αρχαίων και μεσαιωνικών  επιγραφών στη Σύρα, ανάμεσα σ’αυτές  βρίσκονται και οι παραθαλάσσιες επιγραφές των Γραμμάτων. Σύμφωνα λοιπόν με το περιεχόμενό τους διακρίνονται σε ειδωλολατρικές και χριστιανικές. Οι πρώτες ανήκουν στην ρωμαϊκή εποχή και οι δεύτερες στη βυζαντινή περίοδο. Ως προς τον τύπο κατατάσσονται στις ευκτήριες  επιγραφές όπου  αναφέρονται συνήθως τα ονόματα, το αξίωμα και ο τόπος καταγωγής των αφιερωτών. Από τις ειδωλολατρικές επιγραφές οι περισσότερες επικαλούνται τον Ασκληπιό. Οι χριστιανικές περιέχονται εντός τετραγώνου και φέρουν στην αρχή το σύμβολο του σταυρού. Αρχίζουν με επικλήσεις όπως: «Κύριε βοήθησον»ή «Χριστέ σώσον». Από τους Αγίους μνημονεύεται ο ΄Αγιος Φωκάς, ο οποίος υπήρξε προστάτης των ναυτικών πριν επικρατήσει ο ΄Αγιος Νικόλαος.

Μερικές επιγραφές μπορούν ακόμη να διαβαστούν αλλά με δυσκολία.  Η έλλειψη συστηματικών σωστικών ενεργειών έχει επιβαρύνει σε μεγάλο βαθμό την διακριτότητά τους…

Σήμερα στον όρμο των Γραμμάτων καταφεύγει η Φύση, απροστάτευτη, χαράζοντας κι αυτή για να αποτρέψει την άδικη μήνυ των ανθρώπων και του χρόνου.

(Βιβλιογραφία: François Aron, Πτυχές της Αρχαίας Σύρου, μεταφρ. Τερέζα Δάσκου, Αθήνα, ΚΕΟ, 1979. Κλων Στέφανος, Επιγραφαί της νήσου Σύρου το πλείστον ανέκδοτοι μετά τοπογραφικών και ιστορικών παρατηρήσεων περί της Αρχαίας Σύρου, Αθήναι 1875)